پروتکل شبکه چیست + انواع پروتکل شبکه و دسته بندی آن

شبکه‌های کامپیوتری یک مسیر ارتباطی میان انواع دستگاه‌ها هستند و انتقال اطلاعات را ساده تر می‌کنند. برای اینکه این هماهنگی به درستی انجام شود، از قوانینی به نام “پروتکل” استفاده می‌شود. این قوانین مشخص می‌کنند که دستگاه‌ها چگونه باید اطلاعات را ارسال و دریافت کنند تا هیچ مشکلی در ارتباط به وجود نیاید. اگر این ساختارها وجود نداشته باشند، دستگاه‌ها نمی‌توانند تشخیص دهند چه نوع داده‌ای در حال ارسال است یا حجم آن چقدر است و همین موضوع باعث ایجاد مشکلات در ارتباطات می‌شود. پروتکل‌ شبکه انواع مختلفی دارد. برخی از آن‌ها برای ارسال اطلاعات حساس و مهم استفاده می‌شوند، بعضی دیگر برای مدیریت سیستم‌ها کاربرد دارند و گروهی نیز برای رمزگذاری اطلاعات و ایجاد امنیت استفاده می‌شوند.

پروتکل شبکه چیست؟

پروتکل شبکه مجموعه‌ قوانینی است که نحوه ارتباط دستگاه‌های الکترونیکی در یک شبکه را مشخص می‌کند. تمام دستگاه‌هایی که در این شبکه قرار دارند، باید این قوانین را رعایت کنند تا اطلاعات به درستی ارسال و دریافت شوند. اگر این هماهنگی وجود نداشته باشد، ممکن است داده‌ها به صورت ناقص منتقل شوند یا حتی ارتباط به کلی قطع شود. پروتکل‌ها وظیفه دارند که مواردی مانند تعیین طول بسته‌ها، روش شناسایی دستگاه‌ها و نحوه ترکیب داده‌ها در مقصد را مشخص کنند. این قوانین باعث می‌شوند که ارتباط میان دستگاه‌ها بدون مشکل انجام شود.

اگر به دنبال خرید سرور hp یا دریافت مشاوره تخصصی در این زمینه هستید، مستر اچ پی بهترین انتخاب برای شماست. افراد فنی ما با ارائه اطلاعات دقیق درباره انواع سرورهای اچ پی، قطعات جانبی آنها شما را در انتخاب بهترین ترین گزینه برای نیازهای سازمانی یا شخصی تان راهنمایی می‌کنند. برای ارتباط با کارشناسان ما می توانید با شماره 02191008413 تماس حاصل فرمایید.

پروتکل شبکه به چند دسته تقسیم می شود؟

پروتکل‌ها سه دسته هستند. این دسته بندی‌ را می‌توان به سه گروه اصلی به نام پروتکل‌های ارتباطی، پروتکل‌های مدیریتی، پروتکل‌های امنیتی تقسیم کرد:

1) پروتکل‌های ارتباطی

این نوع پروتکل‌ها مشخص می‌کنند که داده‌ها چگونه بین دستگاه‌ها جابه‌جا شوند. آن‌ها به سیستم‌ها اجازه می‌دهند پیام‌ها را در قالبی هماهنگ ارسال کنند. برخی از این پروتکل‌ها برای انتقال اطلاعات در لایه‌های مختلف شبکه طراحی شده‌اند و در مواردی مانند مکالمات آنلاین یا پخش ویدئو و صدا استفاده می‌شوند.

2) پروتکل‌های مدیریتی

این دسته از قوانین برای سازمان دهی و نظارت بر دستگاه‌های مختلف در شبکه به کار می‌روند. آن‌ها وظایفی مانند بررسی منابع و مسیرهای انتقال داده را انجام می‌دهند و به عملکرد بهتر شبکه کمک می‌کنند.

3) پروتکل‌های امنیتی

این پروتکل‌ها برای حفاظت از اطلاعات طراحی شده‌اند. آن‌ها از روش‌های رمزنگاری استفاده می‌کنند تا داده‌ها در برابر دسترسی‌های غیرمجاز ایمن بمانند. این پروتکل‌ها مسیر انتقال اطلاعات را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که افراد غیرمجاز نتوانند به داده‌ها دسترسی پیدا کنند.

معرفی انواع پروتکل شبکه

پروتکل‌ها مجموعه‌ قوانینی هستند که نحوه ارتباط دستگاه‌های مختلف را در شبکه مشخص می‌کنند. هر پروتکل هدف خاصی دارد و ساختار آن برای انجام وظایف مشخصی طراحی شده است:

پروتکل TCP/IP

TCP/IP یک مجموعه ای از قوانین است که اساس ارتباطات روی بستر اینترنت را شکل می‌دهد. این ساختار از دو بخش اصلی تشکیل شده است: TCP و IP . بخش IP وظیفه دارد آدرس‌ها را مشخص کند و مسیر عبور داده‌ها را تعیین کند. در طرف دیگر، TCP  داده‌ها را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم می‌کند و وقتی به مقصد رسیدند، آن‌ها را دوباره کنار هم قرار می‌دهد.

این مدل از چهار لایه تشکیل شده است. اولین لایه، مربوط به اتصال سخت افزار و انتقال اطلاعات به صورت بیت‌های الکترونیکی است. لایه دوم که به اینترنت مربوط می‌شود، از پروتکل IP استفاده می‌کند تا داده‌ها را به مقصد درست برساند. لایه سوم، وظیفه مدیریت پروتکل‌هایی مثل TCP و UDP را دارد که ارتباطات بین دستگاه‌ها را تنظیم می‌کنند. در نهایت، لایه چهارم به برنامه‌های مختلف اجازه می‌دهد اطلاعات را ارسال و دریافت کنند.

پروتکل TLS/SSL

TLS گونه تکامل یافته‌ SSL است که در رمزنگاری و حفاظت اطلاعات کاربرد دارد. برای آنکه داده‌ها میان کاربر و سرور به صورت ناخواسته شنود نشود، TLS وارد عمل می‌شود. قبل ترها SSL چنین کاری می‌کرد. در ساختار TLS، مذاکرات چندمرحله‌ای موسوم به Handshake شکل می‌گیرد تا کلیدهای رمزنگاری انتخاب شود. پس از آن بسته‌ها رمز می‌شوند تا در صورت رهگیری و مشاهده، محتوایشان آشکار نباشد. این رویکرد در تبادلی مانند خرید اینترنتی یا هر نوع داده حساس بسیار رایج است. این لایه امنیتی حس می‌کند فرایند چه زمانی آغاز و چه زمانی پایان می‌یابد.

پروتکل SSH

SSH رابطی است تا کاربران بتوانند به شکل ایمن به سرور یا دستگاهی در یک شبکه غیرایمن متصل شوند. این پروتکل هویت طرفین را بررسی کرده و یک تونل رمزگذاری شده می‌سازد. در مدیریت سرورها، فرمان‌های راه دور و انتقال فایل محرمانه، SSH نقش مهمی ایفا می‌کند. حتی اگر در شبکه‌های بی سیم عمومی کاربر بخواهد فرامین حساسی را اجرا کند، SSH کار را ساده می‌سازد.

عملکرد آن به این صورت است که ابتدا یک ارتباط اولیه بین دستگاه کاربر و سرور برقرار می‌شود. سپس کلیدهای رمزنگاری بین آن‌ها رد و بدل شده و مسیر ارتباطی به شکلی رمزگذاری می‌شود که اطلاعات در طول مسیر قابل خواندن نباشند. این روش باعث می‌شود داده‌ها در برابر دسترسی‌های غیرمجاز محافظت شوند و ارتباطی امن ایجاد شود.

پروتکل UDP

پروتکل UDP داده‌ها را بدون نیاز به ایجاد یک ارتباط ثابت ارسال می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود سرعت انتقال بسیار بالا باشد، اما دقت تحویل داده‌ها کاهش پیدا کند؛ چون بسته‌ها بررسی نمی‌شوند و دریافت آن‌ها تایید نمی‌شود. UDP معمولا در مواردی استفاده می‌شود که سرعت مهم تر از دقت کامل بسته‌ها باشد. برای مثال، در بازی‌های آنلاین یا پخش زنده                                                                                         ویدیو، کندی یا توقف طولانی قابل قبول نیست.

اگر در حین ارسال، بسته‌ای گم شود یا دیر برسد، فرستنده منتظر نمی‌ماند و به ارسال ادامه می‌دهد. این روش باعث می‌شود جریان اطلاعات روان تر باشد، اما احتمال ناقص بودن داده‌ها وجود دارد. به همین دلیل، UDP زمانی که نیاز به سرعت بالا است، انتخاب می‌شود.

پروتکل Telnet

Telnet روشی قدیمی برای دسترسی از راه دور به دستگاه یا سرور محسوب می‌شود. در این روش، فرمان‌های کاربر به شکل متن ساده به مقصد می‌روند و پاسخ‌ها نیز بدون رمز برمی‌گردند. این ویژگی باعث شده بود که در بخش‌هایی از شبکه مشکلات امنیتی به وجود آید؛ زیرا هر فردی که آن بستۀ متنی ساده را ببیند، می‌تواند دستورها و اطلاعات را بخواند. با روی کار آمدن SSH که رمزنگاری دارد، Telnet کاربرد کمتری پیدا کرده و بیشتر برای مواردی مورد استفاده است که نیازی به حفاظت ویژه ندارند. Telnet در زمان‌های قدیم، روشی شناخته شده برای کنترل سامانه‌ها از فاصله دور بود.

پروتکل SMTP

SMTP سطح پایه جهت ارسال پیام‌های الکترونیکی یا همان ایمیل است. وقتی کاربری می‌خواهد متنی را برای فرد دیگری بفرستد، SMTP وارد می‌شود و پیغام را از سرور او به سرور مقصد هدایت می‌کند. در این مسیر، بخش مبدا و مقصد به همراه جزییاتی نظیر آدرس فرستنده، گیرنده و محتوای اصلی از طریق این پروتکل تبادل می‌شود. SMTP گاهی در کنار پروتکل‌های دیگر مانند POP یا IMAP دیده می‌شود تا فرایند دریافت و خواندن یا حذف ایمیل در سمت کاربران هم پشتیبانی گردد. چنانچه فردی در ارسال پیوندها یا فایل‌های ضمیمه دچار مشکل شود، ممکن است لازم باشد تنظیمات مربوط به این سیستم بازبینی شود.

پروتکل SNMP

پروتکل SNMP برای مدیریت و نظارت بر دستگاه‌های موجود در شبکه استفاده می‌شود. مدیر شبکه می‌تواند از راه دور وضعیت دستگاه‌هایی مثل روتر، سوئیچ یا حتی پرینترها را بررسی کند. در این روش یک بخش مدیریتی و یک بخش اجرایی به نام Agent وجود دارد. Agent اطلاعات مربوط به دستگاه‌ها را جمع آوری کرده و طبق یک ساختار مشخص به مدیر ارسال می‌کند. این اطلاعات می‌تواند شامل میزان استفاده از پردازنده، وضعیت حافظه یا حجم ترافیک عبوری از اینترفیس‌ها باشد. اگر مشکلی در شبکه رخ دهد، SNMP می‌تواند پیامی برای هشدار ارسال کند. این فرایند باعث می‌شود مشکلات احتمالی زودتر شناسایی شوند و مدیریت شبکه ساده‌تر شود.

پروتکل FTAM

پروتکل FTAM یک روش قدیمی برای دسترسی به فایل‌ها است. نام کامل آن “File Transfer Access Method” بوده و هدفش انتقال، دریافت یا ویرایش فایل‌ها در شبکه است. از این پروتکل می‌توان برای جست و جو در لیست فایل‌ها یا تغییر پوشه‌ها استفاده کرد. در مقایسه با روش‌های جدیدتر، FTAM سرعت بالایی ندارد و امنیت زیادی هم ارائه نمی‌کند. با این حال در سیستم‌های قدیمی و سنتی هنوز از آن استفاده می‌شود. در برخی سازمان‌هایی که از زیرساخت‌های قدیمی استفاده می‌کنند، این پروتکل وظیفه انتقال و خواندن فایل‌ها را انجام می‌دهد.

پروتکل NetFlow

NetFlow یک ابزار است که توسط شرکت سیسکو ساخته شده تا اطلاعات مربوط به جریان ترافیک در شبکه بررسی شود. این ابزار اطلاعاتی مثل آدرس فرستنده، گیرنده، تعداد بسته‌های ارسال و دریافت شده و پورت‌ها را ثبت می‌کند. همچنین NetFlow می‌تواند برای بررسی مسائل امنیتی استفاده شود، چون الگوهای غیرعادی در ترافیک شبکه را شناسایی می‌کند. به عنوان مثال اگر یک آدرس ناشناس رفتار مشکوک یا ترافیک زیادی ایجاد کند، این ابزار آن را نشان می‌دهد. در نتیجه مدیران می‌توانند مسیر عبور داده‌ها را بهینه کنند یا مشکلات موجود را بررسی کنند.

پروتکل SMS

پروتکل پیام کوتاه یا (SMS) در شبکه‌های مخابراتی برای فرستادن و دریافت متن‌های کوتاه طراحی شد. گوشی موبایل، کلاینت درخواستی می‌فرستد تا مرکز سرویس پیام کوتاه آن را به گیرنده هدایت کند. SMS به دلیل سادگی و سرعت بالا همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است، حتی با وجود پیام رسان‌های پیشرفته تر. علاوه بر آن، MMS که برای ارسال فایل‌های چندرسانه‌ای طراحی شده، کاربرد دارد؛ اما SMS همچنان برای پیام‌های کوتاه و ساده، انتخاب اصلی بسیاری از کاربران محسوب می‌شود.

پروتکل SMB

پروتکل SMB که مخفف Server Message Block است، برای اشتراک گذاری فایل‌ها و منابع در شبکه استفاده می‌شود. در این روش یک دستگاه درخواست دسترسی به داده‌ها یا منابعی مانند پوشه‌ها یا چاپگر را از سرور ارسال می‌کند. اگر سرور مجوز لازم را بدهد، این منابع در دسترس قرار می‌گیرند. این پروتکل بیشتر در سیستم‌های ویندوز شناخته شده و به کاربران اجازه می‌دهد فایل‌ها یا دستگاه‌های متصل به شبکه را مانند بخشی از سیستم خود مشاهده کنند. همچنین، SMB می‌تواند در هماهنگی با اکتیو دایرکتوری به کار گرفته شود. این پروتکل در لایه کاربرد شبکه عمل کرده و از پورت‌های 139 و 445 استفاده می‌کند. برای جلوگیری از مشکلات امنیتی بهتر است تنظیمات دقیق و اصولی روی این پورت‌ها انجام شود زیرا باز بودن آن‌ها می‌تواند خطراتی ایجاد کند.

پروتکل PPP

PPP یک روش برای انتقال داده‌ها بین دو دستگاه در یک مسیر مستقیم است. این پروتکل در گذشته برای اتصال‌های Dial-up استفاده می‌شد و به دستگاه‌ها اجازه می‌داد بسته‌های اطلاعاتی را از طریق خطوط تلفن ارسال کنند. PPP در لایه دوم مدل OSI فعالیت می‌کند و داده‌ها را به صورت فریم منتقل می‌کند. همچنین قابلیت‌هایی مانند احراز هویت و رمزگذاری پایه‌ای را برای ایجاد ارتباط امن تر دارد. این روش زمانی بسیار پرکاربرد بود که از مودم‌های تلفنی با سرعت پایین استفاده می‌شد. اگرچه امروزه فناوری‌های پیشرفته تر جایگزین آن شده‌اند، اما در برخی موارد خاص که نیاز به یک اتصال ساده و مستقیم وجود دارد، همچنان از PPP استفاده می‌شود.

پروتکل DNS

DNS سیستمی است که نام‌های دامنه را به آدرس‌های IP تبدیل می‌کند تا کاربران بتوانند به راحتی به وب سایت‌ها دسترسی داشته باشند. بدون این سیستم، افراد مجبور بودند آدرس‌های عددی پیچیده را به خاطر بسپارند. این ساختار شامل بخش‌هایی مانند سرورهای محلی و سرورهای اصلی است. وقتی مرورگر نیاز به باز کردن یک سایت دارد، ابتدا درخواست خود را به سرور DNS ارسال می‌کند. اگر پاسخ در سرور محلی پیدا نشود، درخواست به سرورهای دیگر فرستاده می‌شود تا در نهایت آدرس صحیح پیدا شود. علاوه بر ساده تر کردن دسترسی به سایت‌ها، DNS می‌تواند برای توزیع بهتر بار ترافیکی یا مسدود کردن برخی دامنه‌ها نیز استفاده شود.

پروتکل Internet Protocol

پروتکل اینترنت یا IP وظیفه آدرس دهی و تعیین مسیر داده‌ها در شبکه را برعهده دارد. آدرس IP به عنوان شناسه‌ای برای شناسایی مکان هر دستگاه در شبکه استفاده می‌شود. این پروتکل نسخه‌های مختلفی دارد که معروف ترین آن‌ها IPv4 و IPv6 هستند. در IPv4 آدرس‌ها در قالب چهار بخش عددی طراحی شده‌اند، اما IPv6 فضای بیشتری دارد و از قالب هگزادسیمال استفاده می‌کند. پروتکل IP داده‌ها را در قالب بسته‌هایی به نام دیتاگرام از فرستنده به گیرنده منتقل می‌کند. اگر مسیر طولانی باشد، این بسته‌ها به بخش‌های کوچک تر تقسیم می‌شوند و در مقصد مجددا کنار هم قرار می‌گیرند.

پروتکل DHCP

DHCP سیستمی است که آدرس‌های IP را به صورت خودکار به دستگاه‌هایی که به شبکه متصل می‌شوند اختصاص می‌دهد. هر زمان یک دستگاه جدید به شبکه وصل شود، از سرور DHCP درخواست آدرس می‌کند و سرور یکی از آدرس‌های آزاد را به آن می‌دهد. این روش باعث می‌شود نیازی به تنظیم دستی آدرس‌ها نباشد و کارها سریع تر انجام شود. در شبکه‌های بزرگ که دستگاه‌های زیادی وجود دارند، این پروتکل بسیار کاربردی است، چون علاوه بر آدرس IP، تنظیمات دیگری مانند اطلاعات مربوط به DNS و دروازه پیش فرض را هم به طور خودکار ارسال می‌کند.

پروتکل Internet Control Message Protocol

ICMP گزارشی از رویدادهای مربوط به انتقال داده ارائه می‌دهد. اگر روتری اطلاعات را به سبب ازدحام یا هر رخداد دیگری کنار بگذارد، یک پیغام ICMP به فرستنده می‌فرستد تا از وضع پیش آمده آگاه گردد. از برنامه‌های کاربردی ICMP می‌توان به ابزار Ping اشاره کرد؛ این ابزار از پیام “اکو” بهره می‌برد تا تشخیص دهد مقصد در دسترس هست یا نه. اگرچه ICMP قادر است اطلاعات خطا ارائه دهد، ولی نقشی در انتقال مستقیم بخش‌های اصلی دیتای کاربردی ندارد؛ بلکه در دسته مدیریت و نظارت قرار می‌گیرد. هرچند گاهی برای امنیت، ICMP را در بعضی شبکه‌ها غیرفعال می‌کنند تا از حملاتی مثل Ping Flood جلوگیری شود.

پروتکل انتقال فایل (FTP)

FTP روشی قدیمی برای جابه‌جا کردن فایل‌ها میان دو سیستم است. سرویس‌دهنده FTP یک فولدر هدف دارد که فایل‌ها درون آن اشتراک گذاری می‌شوند. کلاینت می‌تواند به روش “فعال” یا “منفعل” به آن وصل شود و فایل را بارگیری یا آپلود نماید. FTP از پورت‌های استاندارد 21 کسب فرمان کرده و از پورت 20 برای ارسال داده بهره می‌برد. امنیت آن زیاد بالا نیست، چون داده‌ها و گذرواژه‌ها به شکل متنی مبادله می‌شوند.

پروتکل Internet Protocol Security

IPSec یک روش پیشرفته برای رمزنگاری و تایید هویت در شبکه است. این فناوری کمک می‌کند داده‌هایی که از طریق بسته‌های IP ارسال می‌شوند، به شکلی ایمن کد گذاری شوند تا افراد غیرمجاز نتوانند به محتوای آن‌ها دسترسی پیدا کنند. این پروتکل شامل دو بخش اصلی است: AH که هویت فرستنده را بررسی می‌کند و ESP که محتوای بسته‌ها را رمزگذاری می‌کند.

پروتکل http

HTTP یکی از اصلی ترین پروتکل‌ها برای بارگذاری صفحات وب است که در لایه کاربرد شبکه قرار دارد. این پروتکل ارتباط بین مرورگر و سرور را برقرار می‌کند. وقتی کاربر به یک سایت مراجعه می‌کند، مرورگر درخواستی شامل نشانی مقصد و روش موردنظر مانند GET یا POST به سرور ارسال می‌کند. سرور نیز پاسخ را به شکل یک سند HTML یا داده‌های دیگر بازمی‌گرداند. از آنجا که HTTP داده‌ها را رمزنگاری نمی‌کند، اطلاعات ارسال شده در معرض خطر شنود قرار دارند. برای رفع این مشکل، نسخه امن تر آن یعنی HTTPS طراحی شده است که از رمزنگاری برای حفاظت از اطلاعات استفاده می‌کند.

پروتکل HTTPS

HTTPS همان HTTP است که از یک لایه امنیتی به نام TLS برای رمزگذاری داده‌ها استفاده می‌کند. این پروتکل باعث می‌شود اطلاعاتی که بین مرورگر و سرور رد و بدل می‌شوند، به صورت کدگذاری شده منتقل شوند و افراد غیرمجاز نتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. زمانی که وارد سایتی می‌شوید که نشانی آن با “https” شروع می‌شود، مرورگر ابتدا گواهی امنیتی سایت را بررسی کرده و سپس کلیدهای رمزگذاری را با سرور مبادله می‌کند. به زبان ساده، HTTPS همان پروتکل HTTP است، اما داده‌ها را پیش از ارسال رمزگذاری می‌کند تا امنیت بیشتری داشته باشد.

برای افرادی که نیاز دارند سرور قدرتمندی تهیه کنند، مستر اچ پی می‌تواند گزینه درستی باشد. این شرک در زمینه فروش سرورهای اچ پی و تجهیزات جانبی آنها فعالیت دارد. کارشناسان فروش ما مدل‌های گوناگون را طبق نیازهای شما معرفی می‌کنند. در صورت تمایل می‌توانید از طریق وبسایت رسمی مستر اچ پی اطلاعات دقیق کسب کنید و سفارش مورد نظر را ثبت نمایید.

جمع بندی

پروتکل‌ شبکه ساختاری بنیادین برای ارتباط میان دستگاه‌ها محسوب می‌شوند و اجازه می‌دهند بسته‌های اطلاعاتی، چه بزرگ و چه کوچک،  بدرستی رد و بدل شوند. بدون این چارچوب‌های مشخص، هر بخشی از یک کامپیوتر امکان داشت نوع و مقدار داده‌ها را ناقص دریابد یا مسئولیت خطا را بر گردن بخش دیگری بیندازد. پروتکل‌ها بر اساس حوزه کاربرد به سه شاخه اصلی ارتباطی، مدیریتی و امنیتی تقسیم می‌شوند.

آشنایی با این پروتکل‌ها برای افرادی که در حوزه شبکه فعالیت می‌کنند ضروری است، زیرا به آن‌ها کمک می‌کند تا ساختارهای ارتباطی را به درستی طراحی کرده و مشکلات احتمالی را سریع تر شناسایی کنند. علاوه بر این، درک نحوه عملکرد پروتکل‌ها نشان می‌دهد که داده‌ها در طول مسیر خود از چه مراحلی عبور می‌کنند و چگونه اطلاعات به مقصد می‌رسند.